Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στο φύλλο Σεπτεμβρίου Οκτωβρίου 2021 της εφημερίδας ‘’Κιμωλιακά Νέα’’ και αποτελεί μέρος του συνολικού αφιερώματος για την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης (1821-2021) παρουσιάζοντας την ολόψυχη σχέση της Κιμώλου με την εθνική παλιγγενεσία.
Πέρα από την συμμετοχή των ίδιων των κατοίκων του νησιού στα γεγονότα της κορυφαίας εθνικής επανάστασης αναδεικνύονται και δυο λαμπρές προσωπικότητες που δικαιούνται να φέρουν παντοτινά τον τιμητικό προσδιορισμό εθνικός. Αναφέρομαι στον εθνικό ήρωα παπά Αντώνη Σάρδη τον φιλικό με την τεράστια προσφορά σ’ όλη την διάρκεια της επανάστασης τον οποίο γνωρίσαμε αρχικά μέσω της οκτάτομης ιστορίας των Κιμωλιακών που εκδόθηκαν από το Αφεντάκειο κληροδότημα Κιμώλου και τον εθνικό ευεργέτη και δημιουργό του κληροδοτήματος Γεώργιο Αφεντάκη.
Ο ευεργέτης γεννήηκε στην Κίμωλο πριν την επανάσταση του 1821 και προσέφερε τα μέγιστα στο τιτάνιο έργο οικοδόμησης του νεώτερου ελληνικού κράτους μετά από αιώνες σκλαβιάς. Οι γραμμές που ακολουθούν αποτελούν με συμβολικό τρόπο ένα ανυπόκριτο φόρο τιμής σ’ ένα μεγάλο ευπατρίδη τον οποίο όχι μόνο η Κίμωλος αλλά η Ελλάδα όλη πρέπει να τιμά στο παρόν και το μέλλον με τρόπο αντάξιο της ανεπανάληπτης προσφοράς του.
Δημήτρης Βεντούρης
Συνεργάτης της εφημερίδας Κιμωλιακά Νέα
Εισαγωγικά
Όπως υποστήριξα στο προηγούμενο άρθρο μου στην εφημερίδα μας υπάρχουν δυο πρόσωπα από την Κίμωλου που δικαιούνται τον χαρακτηρισμό εθνικός.
Ο εθνικός ήρωας Αντώνιος Σάρδης ιερωμένος και Φιλικός με συνεχή δράση από τα προεπαναστατικά χρόνια μέχρι την ανεξαρτησία και ο επιχειρηματίας και εθνικός Ευεργέτης Γεώργιος Αφεντάκης με τεράστια κοινωνική και οικονομική προσφορά στις πρώτες δεκαετίες ζωής του νεώτερου ελληνικού κράτους. Κοινό σημείο και των δυο όχι μόνο ότι γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Κίμωλο αλλά ότι έζησαν κι οι δυο στα χρόνια της επανάστασης. Ο παπά Αντώνης γεννήθηκε στα χρόνια των Ορλωφικών (1772) όταν οι Ρώσοι είχαν διορίσει και δική τους διοίκηση στην Κίμωλο και ο Αφεντάκης το 1814.
Έχοντας αναφερθεί αναλυτικά στον Σάρδη στο προηγούμενο τεύχος της εφημερίδας μας κρίνω πως είναι ώρα να εστιάσουμε στην τεράστια συνεισφορά της Κιμώλου μέσω του ευεργέτη Αφεντάκη στην οικοδόμηση της νεώτερης Ελλάδας.
Η Ελλάδα των ευεργετών
Οι εθνικοί ευεργέτες και οι μικρότεροι αλλά και οι μεγαλύτεροι δεν λειτούργησαν ούτε σαν σύναξη αγίων ούτε σαν φιλόπτωχο ταμείο της αδέκαρης νεοελληνικής πολιτείας. Επιχειρηματίες ήσαν που νοιώθοντας την απόλυτη ανάγκη να προχωρήσει και να εξελιχθεί το νεαρό ελληνικό κράτος πρόσφεραν όχι μόνο κεφάλαια αλλά και την γνώση, την οξυδέρκεια, την οργανωτική τους ικανότητα, τις γνωριμίες και τις επιρροές τους. Ο Αφεντάκης που η εφημερίδα του καιρού του «Άστυ» τον χαρακτήρισε αντίστοιχο με τους Συγγρούς και τους Αβέρωφ και η εφημερίδα «Έθνος» τον τοποθέτησε σε άρθρο της το έτος 2019 στους μεγάλους εθνικούς ευεργέτες ήταν ένας απ’ αυτούς.
Όταν τις μεγάλες άμεσες ανάγκες δεν μπορούσε να καλύψει η ιδιωτική πρωτοβουλία γιατί δεν προέκυπτε κέρδος ούτε το κράτος γιατί δεν υπήρχαν χρήματα, έμπαιναν μπροστά οι ευεργέτες-χορηγοί ιδρύοντας και λειτουργώντας σχολεία, γηροκομεία, οικοτροφεία, χορηγώντας υποτροφίες και βοηθώντας ποικιλότροπα ανήμπορους ανθρώπους.
Η εκπληκτική ιστορία του ναού της Οδηγήτριας στην Κίμωλο
Ο ηρωικός παπά Αντώνης ο Φιλικός ήταν εκείνος που οραματίστηκε την δημιουργία του ναού προεπαναστατικά. Το σχέδιο υλοποίησαν ο γιος του παπά Βασίλης με τον Δήμαρχο Κιμώλου Δημήτριο Αφεντάκη αδελφό του ευεργέτη. Η αύρα των δυο εμβληματικών οικογενειών της Κιμώλου συνεπαίρνει την κοινωνία του νησιού που συμμετέχει ενεργά προσφέροντας εργασία και χρήματα για να δημιουργηθεί πριν εκατό πενήντα χρόνια ένας ναός ίδιος με τον μητροπολιτικό ναό Αθηνών. Ένας ναός εμβληματικός σήμα κατατεθέν του νησιού και ταυτόχρονα πραγματικό θρησκευτικό μουσείο που φιλοξενεί όχι μόνο τις εφέστιες εικόνες της Παναγίας της Οδηγήτριας και της Παναγίας της Πολυβιάτισσας και το σκήνωμα της Οσίας Μεθοδίας της Έγκλειστης αλλά μεταξύ άλλων και φορητές εικόνες του κορυφαίου αγιογράφου Φώτη Κόντογλου και του αγιορείτη ιερομόναχου Δευτερεύοντος Σίφνου ενός πραγματικού Θεόφιλου της αγιογραφίας που έργα του φιλοξενούνται στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, αλλά και δημιουργίες των κορυφαίων μαρμαροτεχνιτών της Τήνου, του Καπαριά και του Φιλιππότη.
Ο πρωτοστάτης του δημόσιου συστήματος υγείας.
Το 1836 θεμελιώνεται το πρώτο νοσοκομείο των Αθηνών το νοσοκομείο Ελπίς. Όσοι περνούν σήμερα μπροστά από το εμβληματικό κτίριο του πνευματικού κέντρου του Δήμου Αθηναίων στην οδό Ακαδημίας (πρώτο κτίριο που λειτούργησε το εν λόγω νοσοκομείο) αξίζει να γνωρίζουν πως μεταξύ άλλων ο ευεργέτης από την Κίμωλο στήριξε αποφασιστικά με δικά του χρήματα την λειτουργία του. Το 1881 ξεκινά η κατασκευή του νοσοκομείου Ευαγγελισμός υπό την αιγίδα της ρωσικής καταγωγής και ορθόδοξης στο θρήσκευμα βασίλισσας Όλγας. Για την χρηματοδότησή του απευθύνεται στα γερά πορτοφόλια της εποχής κι ο Αφεντάκης ζητάει ‘’αντάλλαγμα’’ για τα χρήματα που καταθέτει. Να έχουν δηλαδή, δικαίωμα νοσηλείας οι πάμπτωχοι συμπατριώτες του από την Κίμωλο!!! Οι μεταδοτικές ασθένειες θέριζαν κόσμο στην εποχή του κι ο χαμός της δεκαεπτάχρονης ανιψιάς του Σοφίας το 1873 (η ωραία κοιμωμένη του αγάλματος του Χαλεπά) τον κάνει ιδιαίτερα ευαίσθητο προς αυτή την κατεύθυνση.
Ο θεμελιωτής της κοινωνικής ασφάλισης
Ο λεγόμενος ατυχής πόλεμος του 1897 έφερε όχι μόνο ένα σκληρό μνημόνιο αλλά και αβάσταχτη φτώχεια. Μέσω της διαθήκης του ο Αφεντάκης χρηματοδότησε όχι μόνο την κατασκευή του Ασύλου προστασίας φτωχών γερόντων στην Κίμωλο, που θεμελίωσε σαν υπουργός ο Μιχάλης Κύρκος πατέρας του ιστορικού ηγέτη της αριστεράς Λεωνίδα Κύρκου, αλλά και την δημιουργία του γηροκομείου Αθηνών δωρίζοντας το οικόπεδο της έπαυλης-κατοικίας του επί της λεωφόρου Κηφισίας στο Ψυχικό. Εκατοντάδες πολίτες ακολούθησαν στα κατοπινά χρόνια το παράδειγμά του προσφέροντας τα ακίνητά τους για την κάλυψη των αναγκών του γηροκομείου. Για ένα αιώνα το σχήμα λειτούργησε άψογα. Αν τα τελευταία χρόνια προέκυψαν προβλήματα κακοδιαχείρισης αυτό δεν έχει να κάνει με την αρχική σύλληψη και την υλοποίηση της.
Πολλοί νομίζουν πως η ιδέα της κοινωνικής οικονομίας και της συνέργιας ιδιωτικών και δημόσιων φορέων είναι καινούργια. Κι όμως δεν είναι νέα, κι ο Αφεντάκης είναι κυριολεκτικά από τους θεμελιωτές τέτοιων μεθόδων με στόχευση την κοινωνική αλληλεγγύη και την δια βίου ασφάλιση όλων των πολιτών και ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων.
Ο αυτοδιοικητικός στοχαστής
Δυο φορές είχε εκλεγεί ο Ευεργέτης Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων και μάλιστα πρώτος σε ψήφους. Αυτή του η εμπειρία του επέτρεψε να κατανοεί την αναγκαιότητα των υποδομών στον δημόσιο χώρο. Έτσι πέρα από την δημιουργία των δυο γηροκομείων σε Αθήνα και Κίμωλο παραχωρεί τον χώρο για την δημιουργία του κοιμητηρίου στην Κίμωλο και μέσω των χρημάτων της διαθήκης του δημιουργείται ένα από τα πρώτα εμπορικά κέντρα των Αθηνών στο κτίριο του Αφεντακείου Κληροδοτήματος στην γωνία Αρμοδίου και Σωκράτους ώστε με τις προσόδους των ενοικίων να χρηματοδοτούνται οι ανάγκες του γηροκομείου. Αυτή του η βασική επιλογή περνάει και στις επόμενες γενιές επηρεάζοντας ανθρώπους της οικογένειας του όπως ο Μίμης Αφεντάκης που έφερε στην Κίμωλο την πρώτη γεννήτρια ηλεκτρικού ρεύματος.
Προτεραιότητα στον πολιτισμό
Μπορεί κάποιοι να υποθέσουν πως η χρηματοδότηση του πασίγνωστου αγάλματος της Ωραίας Κοιμωμένης από τον Χαλεπά εκ μέρους του Αφεντάκη ήταν συμπτωματική και η επαφή του με τον πολιτισμό επιφανειακή. Δεν ισχύει καθόλου κάτι τέτοιο κι αυτή η βαθιά σχέση του με τον πολιτισμό μεταλαμπαδεύτηκε στην φυσιογνωμία του κληροδοτήματος. Ο ανδριάντας του που δεσπόζει στο κτίριο του Αφεντακείου στην Κίμωλο είναι έργο του κορυφαίου ίσως γλύπτη του εικοστού αιώνα Γιάννη Παππά. Για την κατασκευή του ναού της Οδηγήτριας έφτασαν στην Κίμωλο κορυφαίοι μαρμαρογλύπτες όπως ο Γεώργιος Καπαριάς που φιλοτέχνησε το μαρμάρινο τέμπλο. Πάνω απ’ όλα όμως στέκεται η χρηματοδότηση της οκτάτομης έκδοσης των Κιμωλιακών από τον ιερέα θεολόγο και λόγιο παπά Γιάννη Ράμφο. Τα Κιμωλιακά αποτελούν την βάση για να ιχνηλατούμε την ιστορία της Κιμώλου και να πηγαίνουμε ένα βήμα πιο κάτω. Χωρίς τα Κιμωλιακά σε πολλά θέματα θα είμασταν ακόμα στο σκοτάδι. Συμπερασματικά θα έλεγα πως σύμφωνα με την θέληση του ευεργέτη, Αφεντάκειο κληροδότημα δεν σημαίνει μόνο γηροκομείο αλλά και πολιτισμός.
Επιστροφή στο 1821
Όταν φτάσαμε στην ελληνική ανεξαρτησία ο Αφεντάκης ήταν ήδη νεαρός και είχε προσωπική και διαμορφωμένη άποψη για όσα έγιναν στην μεγάλη επανάσταση και στα κατοπινά χρόνια σαν κάτοικος Αθηνών και δημόσιο πρόσωπο σίγουρα είχε προσωπικές επαφές με κάποιους από τους πρωταγωνιστές της. Αντιλαμβανόταν σε απόλυτο βαθμό τους κινδύνους που προέκυπταν και μπορούσαν να οδηγήσουν σε γρήγορη απώλεια όσων κερδήθηκαν με τόσους αγώνες και αίμα μετά από αιώνες. Ότι τον βρίσκουμε χορηγό του ελληνικού πολεμικού ναυτικού φαίνεται να μοιάζει αυτονόητο. Αυτή του η γενναιοδωρία εξυψώνει μέχρι τον ουρανό την συνεισφορά της Κιμώλου όχι μόνο στην επανάσταση μέσω του παπά Αντώνη του Σάρδη αλλά και στα κατοπινά χρόνια μέσω των πολύχρονων και στοχευμένων δωρεών του Αφεντάκη που σαν μόνιμος κάτοικος Αθηνών σε σχέση με άλλους μεγάλους ευεργέτες που ζούσαν στο εξωτερικών ένοιωθε κυριολεκτικά στον σφυγμό των γεγονότων όταν συνέβαιναν και στον βαθμό που συνέβαιναν.
Αντί επιλόγου μια ευχή
Με αφορμή όσα γίνονται και στοχεύουν στην επαναλειτουργία του οίκου περίθαλψης στην Κίμωλο έγινε λόγος για επικαιροποίηση της βούλησης του ευεργέτη στο σήμερα. Κλείνοντας θέλω να πω κάτι πάνω σ’ αυτό. Στην μέριμνα του υπήρχε και η προστασία των ναυαγών. Εκείνων δηλαδή των συμπατριωτών μας και όχι μόνον που χάνοντας το μικρό ξύλινο σκάφος του με το οποίο κέρδιζαν τον επιούσιο μη έχοντας χρήματα να το αντικαταστήσουνέχαναν έτσι και την μάχη της αξιοπρεπούς επιβίωσης. Σήμερα δεν υπάρχουν ναυαγοί τέτοιου τύπου αλλά ναυάγια της ζωής τσακισμένα από τον τυφώνα της εθνικής χρεοκοπίας και των μνημονίων για τα οποία μέχρι τώρα το πολιτικό σύστημα αρνείται ν’ αναλάβει την ευθύνη. Εύχομαι ο οίκος περίθαλψης να λειτουργήσει το ταχύτερο δυνατόν με όποιο τρόπο κριθεί κατάλληλος. Μέχρι τότε τέτοιοι άνθρωποι με καταγωγή από την Κίμωλο πρέπει να υποστηριχθούν όπου και να μένουν προκειμένου να διατηρήσουν την προσωπική τους αξιοπρέπεια. Είναι κάτι που ο Αφεντάκης το είχε προβλέψει ρητά στην διαθήκη του.
Και μην ξεχνάμε
Ο Ευεργέτης ήθελε σταθερά τον κόσμο του νησιού με το μέρος του γι’ αυτό θέλησε ο εκάστοτε δήμαρχος του νησιού να είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Αφεντακείου. Σύμφωνα με ότι όρισε για ν’ ανταποκρίνεται εσαεί το κληροδότημα στην βούληση του ιδρυτή του πρέπει ν‘ ασχολείται επικερδώς με το επιχειρείν ώστε να δημιουργεί πλεονάσματα ικανά να χρηματοδοτούν τους σκοπούς και τις δράσεις του. Παράλληλα πρέπει να συνεργάζεται αρμονικά με τους άλλους φορείς του νησιού και να λειτουργεί με τρόπο που εκπέμπει υγεία και δημόσια αναγνώριση. Τέτοια συζήτηση δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα και πραγματικά αξίζει να γίνει. Γιατί το συγκεκριμένο κληροδότημα το δημιούργησε όχι απλά ένας φιλάνθρωπος Ευεργέτης αλλά ένας άνθρωπος που ζούσε στα χρόνια της επανάστασης του 1821 και με την τεράστια προσφορά του συνέβαλε τα μέγιστα για να εκπληρωθούν οι σκοποί της ώστε ν’ αποκτήσουμε μια Ελλάδα πραγματικά ελεύθερη δυνατή και ανεξάρτητη.
ΚΟΝΔΥΛΟΦΟΡΟΣ
Ventourisdim@yahoo.gr
